De kerndoelstelling van lokaal sociaal beleid blijft het recht van eenieder op een menswaardig bestaan. Deze doelstelling blijkt nog altijd niet behaald. 2,3 miljoen mensen in ons land lopen een armoederisico. Er is meer gekleurde armoede en meer risico onder alleenstaanden, eenoudergezinnen, huurders en jongeren. Maatschappelijke uitdagingen als de coronacrisis, de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis, de precaire omstandigheden waar migranten zich in bevinden maken het plaatje nog complexer. De rol van lokale besturen is vooral aanvullend, maar zeker niet onbelangrijk.
Minder mensen in armoede is het centrale doel. Niet op papier, maar in realiteit. Inkomen, werk, wonen en ook onderwijs, gezondheid en digitale inclusie vormen belangrijke hefbomen in ons lokale armoedebestrijdingsbeleid. Dat focust op zowel structurele (al is dat moeilijk door de schaal en de middelen) als flankerende maatregelen. 1,3% van onze inwoners kampt met een betalingsachterstand, 9% van de inwoners in Boutersem kampt regelmatig met betalingsmoeilijkheden. Ook energie-armoede neemt toe in onze gemeente.
1. Lokale besturen als sterke regisseurs en actoren in het lokaal sociaal beleid
De voorbije legislatuur werd in Vlaanderen en in Boutersem de integratie van gemeente en OCMW een feit. De kernopdracht van het OCMW, het waarborgen van het Recht op Maatschappelijke Integratie (RMI), werd zo breder in het lokale beleid ingebed. Naast tewerkstelling, toekenning leefloon en het aanbieden van geïndividualiseerde projecten voor maatschappelijke integratie, werden er meer linken gelegd met wonen, vrije tijd, lokale economie, gezondheidsbeleid,... De integratie bood kansen en valkuilen. De kans voor een diep verankerd sociaal beleid door de sociale reflex toe te passen in alle beleidsdomeinen, maar ook de valkuil dat de missie van het OCMW verzwakt door de grotere schaal. Door het in de praktijk opgaan van de OCMW-raad in de Gemeenteraad en het Vast Bureau in het Schepencollege merken we dat het lokaal sociaal beleid ondergesneeuwd raakt onder de vele gemeentelijke uitdagingen. Lokaal armoedebeleid vraagt om een integrale, structurele aanpak waarbij we verder willen afstemmen met andere beleidsdomeinen.
1.1 💚🤝 Financieel welzijn
Een te laag inkomen heeft gevolgen voor iemands kansen op vlak van werk, onderwijs, huisvesting, gezondheid, sociale mobiliteit,... Er is nood aan een verhoging van de laagste inkomens, minstens tot aan de armoedegrens, zodat de levensomstandigheden van deze mensen beter en stabieler worden. Uitkeringen zijn vooral federale materie, maar als lokaal bestuur Boutersem kunnen we flankerende maatregelen nemen.
- Op initiatief van Groen tekende het gemeentebestuur in op het systeem van aanvullende steun - REMI (referentiebudgetten). Op basis van meer objectieve criteria wordt extra financiële steun toegekend voor noodzakelijke uitgaven zoals kledij, verwarming en gezond eten. Dat is geen luxe. We zorgen er voor dat de middelen voor aanvullende steun maximaal mogelijk naar de mensen in armoede zelf kunnen gaan. Het werken met REMI willen we in de toekomst verder zetten, ook als de subsidiëring vanuit de federale overheid wegvalt.
- We blijven aanvullende steun toekennen in de vorm van toelages, bijvoorbeeld huur- en verwarmingstoelages, tegemoetkoming voor medische kosten, kinderopvang, schoolkosten of voor eenmalige duurzame uitgaven. We werken een kader uit voor het nog even laten doorlopen van de toelages bij de overgang van leefloon naar loon uit arbeid. De overgangsperiode is vaak nog een gevarenzone voor diepe armoede.
- We voorzien maximaal in een automatische rechtentoekenning. We doen dit door vanuit de sociale dienst zelf de oefening te maken of de cliënt in aanmerking komt voor leefloon, aanvullende steun en/of eventuele andere lokale kortingssystemen. We gaan via pro-actieve rechtenverkenning het niet opnemen van rechten tegen.
- Via de VVSG (Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten) of andere kanalen blijven we druk uitoefenen op de federale overheid om de leeflonen op te trekken en een groter aandeel van de kosten op zich te nemen. Op die manier kunnen we als lokaal bestuur onze eigen middelen inzetten voor betere begeleiding van de doelgroepen.
- De groep studenten met een leefloon neemt toe. We besteden aandacht aan deze groep in het Bijzonder Comité van de Sociale Dienst. Schooluitval is één van de kernoorzaken van armoede. Daarom voorzien we voldoende financiële ondersteuning voor studenten in geldnood, zodat ze hun opleiding kunnen afwerken.
1.2 💚🤝 Kwalitatief, menselijk en zinvol activeringsbeleid
Het Vlaamse activeringsbeleid heeft als mantra 'jobs jobs jobs'. Veel mensen vinden echter geen aansluiting op de arbeidsmarkt. Werk vormt een belangrijke bescherming tegen armoede, maar toch leeft 3,8% van de werkenden in België in armoede (= werkende arme). We zetten in op ondersteuning van de meest kwetsbare profielen en op werkbaar werk met voldoende sociale bescherming. Met aandacht voor mentaal welzijn en een herwaardering van vrijwillige inzet en engagement in de samenleving. We behouden de samenwerking met SACHA (Sociaal Activering Cluster Hageland) maar responsabiliseren tegelijkertijd de VDAB om een beleid dichter bij de mensen te voeren.
- We zetten mee in op training en werkplekleren voor specifieke doelgroepen zoals alleenstaande moeders, jongeren (met verhoogde aandacht voor schooluitval en overgang onderwijs - arbeidsmarkt) en mensen met een migratieachtergrond. Vanuit SACHA en het Sociaal Huis stimuleren we outreachend en transversaal werken en maken daarbij sterke verbindingen tussen Welzijn en Werk.
- We koesteren een brede waaier aan tewerkstellingsplaatsen via één of meerdere organisatoren en investeren in de samenwerking met de VDAB.
- We zetten in op duurzame activering van mensen met artikel 60 (een werkervaringstraject van de overheid voor inwoners die een leefloon (of een equivalent leefloon) ontvangen van het OCMW om werkervaring op te doen en hun kansen op de arbeidsmarkt te vergroten) en hanteren in overleg met SACHA een goed afwegingskader om te bepalen wie kan instromen in artikel 60. Het is absoluut te vermijden dat het een draaideur wordt, waarbij wie terecht komt bij het OCMW, ingeschakeld wordt via artikel 60, uitstroomt richting de arbeidsmarkt, daar moeilijkheden ondervindt en op die manier terug bij het OCMW belandt. Daarom investeren we bijvoorbeeld eerst in een goede opleiding voor anderstalige nieuwkomers. Na een grondig opleidingstraject hebben zij meer kans om succesvol te zijn op de arbeidsmarkt. We brengen werk, onderwijs en welzijn in balans.
- Mensen voor wie een doorstroming naar de reguliere arbeidsmarkt onhaalbaar is, zal artikel 60 niet langer een oplossing bieden. We zetten daarom evenzeer in op arbeidszorg, sociale economie en vrijwilligerswerk.
- We werken waar mogelijk samen met maatwerkbedrijven en/of bedrijven uit de sociale economie, voor diverse diensten zoals b.v. groenonderhoud, onderhoud van deelfietsen en fietsenstallingen...
- We kiezen voor een aanpak op maat van de individuele cliënt. Het verplichte gebruik van een Geïntegreerd Project Maatschappelijke Integratie voor álle leefloon-cliënten is geen goede zaak. Het is mogelijk in dergelijke GPMI's gemeenschapsdienst op te nemen in het traject. Eén van de bestaande vormen van werkplekleren, de werkervaringstage (WES), kreeg een nieuw etiket en werd herdoopt tot ‘gemeenschapsdienst’. We veralgemenen dit niet via een raadsbesluit voor alle leefloon-cliënten.
- Kwetsbare mensen die opnieuw aan de slag gaan blijven we ondersteunen en grijpen vroeg in. Het gezin moet zich vaak herstructureren; bepaalde reductietarieven vallen weg en de zoektocht naar een geschikte kinderopvang kan moeilijk lopen. We zorgen voor aanklampende begeleiding bij dergelijke overgangsmomenten.
Een aantal van deze voorstellen, maar ook voorstellen rond het ruimere lokale arbeidsmarktbeleid in Boutersem vind je ook terug in het hoofdstuk 'Werk'.
1.3 💚🤝 Het recht op wonen
Eén op drie mensen in armoede leeft in een slechte woning. Vaak gaat het om vochtproblemen, gebrekkig sanitair en gebrekkige isolatie. Ook Boutersem kent mensen die dakloos zijn of in een precaire woonsituatie verkeren. De gevolgen van geen of een slechte woonst zijn niet min: het brengt schulden mee, het heeft een impact op je kansen op de arbeidsmarkt en op je algemene gezondheid. Daarom zetten we ook in op betaalbaar wonen en bereiden woningen voor op een duurzame toekomst.
-
We geven ook bijzondere aandacht aan energie-armoede. Huurders, inwoners uit de laagste inkomensgroepen en alleenstaanden vormen de grootste risicogroepen voor energie-armoede. Om een toekomstbestendige oplossing te bieden, is een energiezuinige renovatie in veel woningen een noodzaak. 21% van de inwoners in Boutersem heeft de intentie om in de komende 5 jaar hun woning te verbouwen of te renoveren. Hen daarin ondersteunen, vooral voor zij die het moeilijk hebben om dit financieel te bekostingen, is één van de belangrijke taken die we als lokaal bestuur hebben.
Voor verdere voorstellen over het globale woonbeleid in Boutersem, zie het hoofdstuk 'Wonen'.
1.4 🤝 Kansarmoede bestrijden bij kinderen en gezinnen
Hoe eerder men investeert in kinderen, hoe hoger de return voor de samenleving. Kansarmoede terugdringen bij kinderen en gezinnen vereist samenwerking tussen de verschillende beleidsniveaus. Voor de financiële ondersteuning zijn OCMW's vaak aangewezen op middelen vanuit Vlaanderen en de federale overheid. Toch kunnen we in Boutersem het verschil maken met een degelijk lokaal armoedebestrijdingsplan. We gaan voor een beleidsoverschrijdende, transversale aanpak met een sterk lokaal netwerk van sociale partners. Volgens de gemeentemonitor wordt bijna 6% van de kinderen in Boutersem geboren in een kansarm gezin en zit de laatste jaren in stijgende lijn. Een gezin wordt door Kind en Gezin als kansarm beschouwd als het op minstens drie van volgende criteria zwak scoort: beschikbaar maandinkomen, opleiding ouders, arbeidssituatie ouders, laag stimulatieniveau, huisvesting en gezondheid.
- We werken aan een toegankelijke kinderopvang en bouwen verder een netwerk op rond opvoedingsondersteuning.
- Elk kind verdient dezelfde onderwijskansen. We sluiten een convenant af met de scholen in Boutersem om armoede aan te pakken. We komen als OCMW tussen in de schoolfactuur, helpen bij de aanvraag van studietoelagen of bemiddelen tussen school en ouders. Aan de school wordt het engagement gevraagd om de schoolfactuur zo laag mogelijk te houden en kinderen niet als tussenpersoon te gebruiken bij communicatie over betaalmoeilijkheden.
- Indien subsidies vanuit de federale overheid beschikbaar blijven, bekijken we samen met het Sociaal Huis om in te schrijven op het MIRIAM-project. MIRIAM is een project voor empowerment van vrouwen die een (equivalent) leefloon ontvangen en die zich in een toestand van eenouderschap bevinden.
- We werken nauw samen met andere welzijnsorganisaties en zetten in op gezinscoaches om een outreachende en integrale thuisbegeleiding van multiprobleemgezinnen aan te bieden. De drempel naar hulpverlening is groot door de onoverzichtelijkheid van de vele initiatieven. Gezinnen met zware problematieken hebben een totaalaanpak nodig, dicht bij het gezin. De gezinscoach als centraal aanspreekpunt kan drempels verlagen.
- Kwetsbare moeders en jonge ouders hebben nood aan psychosociale ondersteuning. We voorzien daarom in perinatale begeleiding.
2. Inclusief en toegankelijk sociaal beleid
Een sterk lokaal sociaal beleid vraagt een sterke lokale overheid. Een overheid die een gericht, participatief en horizontaal sociaal beleid voert. Een overheid die zowel regisseur als actor is en verschillende zorgactoren efficiënt laat samenwerken. Een overheid die een toegankelijke, vraaggestuurde dienstverlening aanbiedt en zich inschakelt in een veranderend zorglandschap. Gemeentebesturen hebben een centrale rol in een ‘gelaagd’ armoedebestrijdingsbeleid. We staan dicht bij onze inwoners en pikken als eerste signalen op. Met een integraal en inclusief lokaal sociaal beleid kunnen we ervoor zorgen dat iedereen in Boutersem kan deelnemen aan het maatschappelijk leven.
2.1 🤝 Outreachend en wijkgericht
Armoede is vaak verborgen. Voor velen is de drempel naar het OCMW of de gemeente te hoog. Daarom willen we werken aan de toegankelijkheid van de zorg en brengen sociale dienstverlening naar buurten. We zorgen voor een aanklampende aanpak van maatschappelijk werkers in een context van buurtgerichte zorg (zie ook Zorg en Welzijn).
- De medewerkers van het Sociaal Huis werken wijkgericht en outreachend waarbij ze zelf naar maatschappelijk kwetsbare inwoners toegaan. We gaan op zoek naar 'onzichtbare' zorgnoden en besteden aandacht aan de groeiende groep van alleenstaanden.
- We organiseren zitdagen op scholen of in de buurthuizen en sluiten samenwerkingsverbanden af met partners die ook zitdagen organiseren.
2.2 🤝 Samenwerking met sterke sociale partners
Heel wat hulpverleningsorganisaties zijn geconcentreerd in de grotere steden zoals Leuven en Tienen. Om de hulpverlening ook letterlijk naar Boutersem te halen is het nodig om een brede waaier aan partners te betrekken: middenveld, vrijwilligersorganisaties, scholen, verenigingen waar armen het woord nemen, zorgdiensten, verantwoordelijken binnen de eerste lijn.
- We voorzien de nodige personeelscapaciteit om in te zetten op structureel overleg tussen het lokaal bestuur, armoedeorganisaties en het bredere middenveld.
- Door een veelheid aan organisaties en initiatieven zien hulpbehoeftigen soms door het bos de bomen niet meer. We houden de sociale kaart van de gemeente up-to-date. In de algemene database van de Vlaamse Overheid kan men via een filter het sociaal- en zorgaanbod in de eigen gemeente terugvinden.
2.3 💚🤝 Toegankelijke dienstverlening
We maken diensten toegankelijk en open voor iedereen en leveren bijkomende inspanningen om de meest kwetsbaren te helpen. We nemen zo het stigma weg dat vaak aan 'OCMW' dienstverlening hangt. Kwaliteitsvolle dienstverlening gaat zo samen met het wegwerken van drempels en de creatie van kansen voor mensen in armoede.
- We organiseren een Geïntegreerd Breed Onthaal in de schoot van het Sociaal Huis. Inwoners kunnen er terecht met al hun vragen over hulp- en dienstverlening. Veel gemeentebesturen hebben bijvoorbeeld Huizen van het Kind, samenwerkingsverbanden van dienstverleners die werken rond gezin en opvoeding. Als mensen met vragen langskomen, waarom niet systematisch nagaan of ze ook recht hebben op de verhoogde kinderbijslag? Zo werken we ook op lokaal vlak structureel.
- We proberen zo weinig mogelijk tussenstructuren te creëren. Eén aanspreekpunt per 'cliënt' maakt de hulpverlening menselijk en efficiënt. Ga voor een trajectbegeleider die gericht is op de hulpzoekende en die een overzicht behoud van de hulpverlening.
- Daarnaast werken we met neutrale loketten. Je kan er terecht voor je rijbewijs, maar ook voor info over leeflonen. We voorzien een brede vrijetijdswerking waar mensen in armoede een sociaal tarief krijgen, zoals de UiTPAS. We passen het sociaal tarief ook toe in lokale dienstencentra of in bv. restaurants in de buurt.
- We zorgen dat het personeelsbestand van het lokaal bestuur en afgeleide zorgdiensten een afspiegeling is van de plaatselijke bevolking. We voeren hiertoe een actief diversiteitsbeleid. Volgens de gemeentemonitor 2024 blijkt dat in Boutersem 95% van de personeelsleden van Belgische afkomst is, t.o.v. het gemiddelde van 87% in Vlaanderen. Dit is geen goede afspiegeling van de inwoners in Boutersem, waar er bijna 15% van buitenlandse herkomst zijn! Hoog tijd voor een actief diversiteitsbeleid binnen het gemeentepersoneel dus.
- We voorzien tolken waarop hulpverleners beroep kunnen doen en laten werknemers met kennis van een bepaalde taal toe in die taal hulpverlening te bieden. Screen de brochures op toegankelijkheid en taalgebruik en maak gebruik van pictogrammen in gemeentelijke infrastructuur.
- We garanderen de toegankelijkheid van de communicatie en houden rekening met de digitale kloof. We stimuleren digitale geletterheid voor alle inwoners, maar houden tegelijkertijd rekening met inwoners die niet kunnen bijbenen. Het toepassen van de rechten komt voor Groen boven de digitalisering. We richten voldoende loketten in waar face-to-face contact mogelijk blijft, en we werken outreachend. Zie ook het hoofdstuk 'Digitalisering'.
- Momenteel ervaren OCMW's door de opeenstapeling van crisissen een enorme werkdruk, waardoor de toegankelijkheid van de dienstverlening in het gedrang komt. Maatschappelijk werkers hebben vaak enkel tijd voor de basis, waardoor zaken zoals preventie op de achtergrond belanden. We besteden als lokaal bestuur aandacht aan gebruiksvriendelijke software en vereenvoudigde interne procedures en protocollen. Tegelijkertijd bouwen we aan goede relaties tussen leden van het BCSD en de maatschappelijk werkers.
- We zoeken regionale samenwerking op. Door expertise te delen komen oplossingen voor dergelijke problemen vaker naar de voorgrond.
3. 💚🤝 Een warm onthaal voor mensen op de vlucht
Lokale besturen worden geconfronteerd met de vele zorgnoden en vragen van asielzoekers en vluchtelingen. We werken mee aan een humaan en doeltreffend lokaal opvang- en integratiebeleid. Uitdagingen zijn er ook op het vlak van opvang, woningen en begeleiding.
- We nemen de regierol op over de lokale opvang van asielzoekers. Sterke samenwerkingsverbanden met het middenveld en burgers kunnen daarin ondersteunend zijn.
- We voorzien voldoende opvangplaatsen voor asielzoekers. Onze voorkeur gaat naar kleinschalige opvanginitiatieven in de vorm van een Lokaal Opvanginitiatief (LOI). We volgen in dit verband minimaal de vraag van het federale beleidsniveau op, en voorzien daarbovenop ook een marge die bij leegstand op een andere manier kan worden aangewend, bijvoorbeeld als transitwoning of noodwoning. Door de staat van één van de huidige LOI-woningen in Boutersem zal hierin geïnvesteerd moeten worden.
- We organiseren een centraal informatiepunt waarbij burgers die zich vrijwillig willen inzetten, terecht kunnen met al hun vragen. Waar moeten ingezamelde kleren heen? Hoe kunnen vrijwilligers zich nuttig maken? De betrokken ambtenaar maakt een inventaris van alle initiatieven van burgers en organisaties. Op die manier kunnen vragers en aanbieders elkaar vinden.
- Vanuit het Sociaal Huis ondersteunen we verder vluchtelingen in hun zoektocht naar een zinvolle dagbesteding en/of werk.
- Groene voorstellen over de integratie van erkende vluchtelingen vind je in het hoofdstuk 'Samenleven en diversiteit'.
4. 🤝 Lokaal bestuur als werkgever
Boutersem moet als organisatie inzetten op het zelf in dienst nemen van ondersteunende functies (insourcen), en bij uitbesteding ambitieuze sociale voorwaarden opleggen, zoals een hoog percentage vaste contracten, sociale clausules en gelijke rechten op alle lagen.