Burgers bouwen de democratie

Het lokale niveau is het niveau bij uitstek waar de vernieuwing en versterking van onze democratie vorm krijgt. Het lokale niveau staat het dichtst bij de burger, inwoners hebben er doorgaans veel vertrouwen in. In Boutersem heeft volgens de gemeentemonitor slechts 21% van de inwoners veel vertrouwen in het gemeentebestuur. Dit is veel lager dan het gemiddelde in Vlaanderen en is in de laatste legislatuur nog verder gedaald. Tijd dus om als lokale bestuur het vertrouwen van de inwoners terug te winnen.

Onze democratie en rechtsstaat beleven woelige tijden. Populisme en fake news tieren welig, de soms harde toon op sociale media raakt ook lokale bestuurders. Lokale raadsleden voelen zich vaak gefrustreerd of hebben het gevoel onvoldoende te kunnen wegen op het beleid. Tegelijk toont onze democratie veerkracht, vooral ook lokaal. Talloze burgerinitiatieven tonen de betrokkenheid van burgers bij hun buurt. Als kritische luis in de pels, maar vaak ook met de wil om samen met medeburgers en lokaal bestuur aan een aangename buurt en gemeente te bouwen.

De democratie vernieuwen vraagt zowel om een versterking en verdieping van onze klassieke, representatieve democratie - met de gemeenteraad als spil - als om ruimte voor burgerparticipatie. Beleid dat in samenspraak met inwoners tot stand is gekomen, is meer gedragen. Het is beter en rijker, omdat er veel meer invalshoeken aan bod komen. Het versterkt het maatschappelijk weefsel. Een overheid die burgers enkel als klanten aanspreekt, krijgt vooral klachten, een overheid die burgers volwaardig betrekt, maakt van onze democratie een permanente oefening in burgerschap.

1. 🤝 Inwoners ruimte geven

Betrokkenheid van inwoners kent heel wat vormen: van informeren, raadplegen en adviseren tot coproduceren en (mee) beslissen. Alle vormen hebben hun waarde - zonder informatie is geen zinvolle participatie mogelijk. De kunst is het juiste instrument op het juiste moment in te zetten.

• Goede participatie is een vak. Het is belangrijk dat de hele gemeentelijke organisatie van politici en ambtenaren doordrongen is van het belang van participatie, maar een volwaardige participatie-ambtenaar kan het proces naar een hoger niveau tillen.
• Goede afspraken maken goede vrienden. We vermijden schijnparticipatie en voorzien de participatie van bij de opstart als een volwaardig element in het proces en zorgen voor een duidelijk kader en verwachtingen.
• Er moet genoeg aandacht zijn voor diversiteit en inclusie, om te vermijden dat je steeds dezelfde participatie-elite bereikt. Daarom kiezen we voor een veelheid aan methodieken, offline (voldoende ruimte voor ontmoeting blijft cruciaal) en online. We hebben actieve aandacht voor moeilijker bereikbare doelgroepen, methodieken gericht op wie minder goed de Nederlandse taal beheerst of luisteronderzoeken in de buurt. Dit vraagt soms een extra inspanning, maar maken het eindresultaat rijker. 
• We erkennen ieder in diens rol: burgers, middenveld, politici, ambtenaren. Het georganiseerde middenveld blijft een cruciale partner, die heel wat kennis, ervaring en engagement herbergt, die het maatschappelijk weefsel versterkt en die mensen bereikt die soms moeilijker rechtstreeks hun weg naar het lokaal bestuur vinden.

2. 💚🤝 Praktijken van burgerparticipatie

Er wordt in lokale besturen heel wat geëxperimenteerd met burgerparticipatie. Ook in Boutersem is er veel ruimte voor vernieuwing:

• Een burgerbegroting waarbij inwoners en organisaties elk jaar mee aan de slag gaan, is een interessant experiment om uit te proberen in Boutersem. In een eerste stap kiezen inwoners een aantal thema's. In een tweede stap worden ideeën voor projecten ingediend. En tijdens de derde stap, kiezen de inwoners welke projecten het volgende jaar uitgevoerd worden. Het uitvoeren van de projecten is de vierde en laatste stap van de cyclus.
• Een jongerenbegroting kan een interessant project zijn om mee aan de slag te gaan in de jeugdraad. Jongeren denken mee na hoe hun budget kan ingezet worden, werken het voorstel uit, bekijken of het haalbaar is, evalueren en realiseren.
• Ook wijkraden zijn een interessante manier om participatie op wijkniveau vorm te geven. Een bijkomende stap is wijkbewoners verantwoordelijkheid te geven door hen een wijkbudget te laten beheren, voor projecten in de wijk.
• Scholen kunnen betrokken worden bij de burgerbegroting en de wijkbudgetten. Zo kunnen we een extra laag burgerschapsvorming toevoegen en zorgen we er meteen ook voor dat kinderen zich meer betrokken voelen in wat 'boven hun hoofden' beslist wordt.
• In burgerpanels gaan een groep (vaak gelote) burgers met elkaar in gesprek gaan om de toekomst van hun gemeente mee vorm te geven. Oud-Heverlee (met Groen in het bestuur) experimenteerde hier succesvol mee om de toekomst van het Zoet Water vorm te geven.
• Vlaamse gemeenten zijn verplicht een regeling uit te werken over de manier waarop inwoners een eigen voorstel of vraag op de agenda van de gemeenteraad kunnen plaatsen en dat punt mondeling kunnen toelichten. Het huishoudelijk reglement van de gemeenteraad werd hiervoor aangepast op de gemeenteraad zodat inwoners bv. een verzoekschrift kunnen indienen dat, na goedkeuring door het college, voorafgaand aan de gemeenteraad toegelicht kan worden door de indiener. Wij deden daar met Groen aanbevelingen over op de gemeenteraad.
  
• De adviesraden worden gebruikt waarvoor ze echt bedoeld zijn: actief advies verlenen aan het bestuur, niet om de keuzes van het bestuur uit te dragen. Ze komen geregeld samen en de leden van de adviesraden worden gewaardeerd in hun werk. Adviesraden steunen echter op geëngageerde inwoners. We moeten zeker durven herbekijken hoe inwoners meer betrokken kunnen geraken en blijven of hoe we nieuwe invullingen kunnen geven aan de bestaande adviesraden.
• We herevalueren de bestaande burgerparticipatieprojecten van het participatief budget en het ereburgerschap. Inwoners moeten een duidelijke leidraad krijgen met bv. een standaard invulformulier op de gemeentelijke website zodat de burgerparticipatieprojecten en voorstellen voor ereburgerschap op een eenvormige manier beoordeeld kunnen worden. Ook de gemeenteraadsleden en het beoordelingspanel krijgen een duidelijke leidraad voor de beoordeling van de ingediende voorstellen.

3. 🤝 Het gemeentehuis, een glazen huis

Het gemeentehuis is meer dan een gebouw. Het ideale gemeentehuis is figuurlijk een glazen huis, een open plek waar burgers zich welkom voelen en vlot hun weg vinden, zowel fysiek als online.

• We laten openbaarheid van bestuur geen dode letter blijven. We moeten meer doen dan het wettelijke minimum, maar maken informatie ook maximaal toegankelijk, begrijpelijk en doorzoekbaar. We kiezen voor integrale toegankelijkheid, niet enkel van het fysieke gemeentehuis, maar ook van informatie op de website en op papier: klare taal, webtoegankelijkheid voor mensen met een beperking,...
• In coronatijden bouwden lokale besturen heel wat ervaring op met digitaal en hybride vergaderen en met livestreaming. Wij zijn voorstander om de livestreaming voor alle publieke vergaderingen van de gemeenteraad opnieuw in te voeren. Tijdens corona waren er opvallend meer kijkers die de gemeenteraad online volgden dan geïnteresseerde inwoners die fysiek de gemeenteraad bijwonen. Ook notulen van de gemeenteraad moeten publiek beschikbaar zijn op de gemeentelijke website.
• Sommige burgers regelen liefst alles online, andere verkiezen een fysieke afspraak. We voorzien daarom een aanbod op maat: een uitgebreid e-loket, gecombineerd met fysieke dienstverlening op maat, bijvoorbeeld door ook af en toe afspraken buiten de kantooruren mogelijk te maken.
• Klachten van inwoners zijn een kans voor het bestuur om het beter te doen. We blijven bouwen aan een goed klachtenmanagement en een onafhankelijke ombudsfunctie (thans de Vlaamse Ombudsdienst voor tweedelijns klachtenbehandeling). Er wordt regelmatig gerapporteerd aan de gemeenteraad en aan de burgers over de binnengekomen klachten en de opvolging ervan.
• We nemen het openbaar onderzoek ernstig, houden rekening met vakantieperiodes en zorgen dat burgers een persoonlijk antwoord krijgen op het gevolg dat aan hun bezwaarschrift is gegeven.
• We gaan voor een integer bestuur, zonder schijn van belangenvermenging of oneerlijk concurrentiebeding. Inwoners moeten opnieuw vertrouwen hebben in hun bestuur. Slechts 21% van de inwoners heeft volgens de gemeentemonitor op dit moment veel vertrouwen in het Boutersemse gemeentebestuur.

4. 🤝 Versterk de gemeenteraad

Bij gemeenteraadsleden heerst vaak frustratie over hun rol in het gemeentebestuur: gebrek aan impact, tijd en informatie,... Het gewicht verschoof de voorbije jaren meer en meer naar het college en naar allerlei verzelfstandigde agentschappen en samenwerkingsverbanden (politie- en brandweerzones, intercommunales, vervoerregio's,...). Naast de noodzakelijke maatregelen op regionaal niveau, moeten we ook lokaal werk maken van de hervorming van de rol van gewone raadsleden.

• Gemeenteraadsleden kunnen een unieke rol spelen in de 'tussenruimte' tussen burgers, middenveld en lokaal bestuur. We geven de gemeenteraad en de raadsleden een actieve en zichtbare rol in participatieprocessen. Zo kunnen hoorzittingen of participatiemomenten voorgezeten worden door raadsleden (i.p.v. leden van het college), en kunnen voorzitter en raad zelf eigen initiatieven organiseren om burgers te betrekken bij beleidsbeslissingen.
• We versterken het voorzitterschap van de gemeenteraad. De voorzitter heeft geen uitvoerend mandaat. We voeren bij het begin van de legislatuur een publiek debat over de invulling van het voorzitterschap. We zorgen voor voldoende ambtelijke ondersteuning van de voorzitter.
  De gemeenteraad wordt bijna steeds voorgezeten door iemand uit de meerderheid. Om meer evenwicht te brengen en het belang van de gemeenteraad voorop te stellen, kunnen we naast een voorzitter ook een ondervoorzitter aanduiden, waarbij één van beiden tot de meerderheid en één van beiden tot de oppositie behoort. De gemeenteraadsvoorzitter behoudt de eindregie, maar samen zorgen voorzitter en ondervoorzitter voor een goed verloop van de gemeenteraad, waarbij de goede en onafhankelijke werking van de gemeenteraad met stip op één staan.
  
• De agenda van het college moet minder de werking van de gemeenteraad domineren. Dit kan bv. door bij de behandeling van de agendapunten voorrang te geven aan (toegevoegde) punten of voorstellen van de raadsleden. De focus ligt niet alleen op de te nemen beslissingen, maar laat ook ruimte voor een thematisch debat of een informatieve zitting met experten. Buiten de gemeenteraad moet er ruimte zijn voor informele informatie- en discussiemomenten over bv. beleidsplannen, belangrijke dossiers of uitwisseling van informatie tussen fracties. Ook open debatten met burgers, raadsleden, administratie of adviesraden kunnen meerwaarde bieden voor de gemeenteraadsleden om hun werk naar behoren uit te voeren.
• Zorg voor een actieve opvolging van de regiowerking, met ruimte voor een volwaardig en geïnformeerd debat. Neem de terugkoppeling van regiowerking en andere rechtspersonen waarin de gemeente vertegenwoordigd is ernstig.
• We investeren in integriteit. Een heldere deontologische code voor politici en ambtenaren en een goed werkende deontologische commissie kijken toe op de naleving ervan. We voorzien een intern meldpunt voor klokkenluiders.

5. 🤝 Gemeentefusies

Bestuurskracht gaat over meer dan schaalgrootte. Maar voor heel kleine gemeenten zoals Boutersem wordt het alsmaar moeilijker om de dienstverlening te verzekeren die een burger van een moderne gemeente verwacht. We kiezen niet voor megagemeenten, maar stimuleren wel actief samenwerking met onze buurgemeenten. We willen een draagvlak van onderuit combineren met fusies die gebaseerd zijn op objectieve gronden, en niet op een partijpolitieke logica. We moeten als gemeentebestuur echter niet blind zijn voor de beslissingen die op Vlaams niveau genomen worden qua schaalvergroting. Hierop anticiperen en vooruitdenken waar we zelf met onze gemeente naar toe willen, getuigt van durf en goed bestuur.